CHUYỆN ĐỜI, CHUYỆN TÙ CỦA PHAN VÂN BÁCH

Thông tin ông Phan Vân Bách bị bắt với cáo buộc “Tuyên truyền chống nhà nước” chỉ hai ngày trước thềm năm mới Dương lịch 2024 đã khiến không ít người sững sờ. Người ta vẫn nghĩ, một người hiền lành, đã lui về ở ẩn, không còn dính dáng đến bất kỳ hoạt động tranh đấu cho nhân quyền nào như ông Bách, có lẽ sẽ được yên. Vụ bắt bớ diễn ra vào lúc các cơ quan ngoại giao nước ngoài bước vào kỳ nghỉ lễ cuối năm - một thời điểm được chọn lựa kỹ lưỡng để tránh mọi phản ứng tức thì từ quốc tế.

 

Phan Vân Bách sinh năm 1976, trong một gia đình trí thức nghèo ở Hà Nội với người cha là bác sĩ, mẹ là kiến trúc sư.

Năm Bạch học lớp 10, mẹ ông đột ngột qua đời sau một cơn tai biến. Hai năm sau, cha ông mất trong một vụ tai nạn giao thông, khi đang trên đường đi xem điểm thi đại học cho Bách. Cánh cửa tương lai bỗng dưng đóng sập lại, đúng vào khoảnh khắc Bách tưởng như đã chạm tay vào nó.

 

Khi bạn bè cùng lứa vẫn được bao bọc trong vòng tay cha mẹ, Bách đã một mình bươn chải, làm đủ nghề để sinh sống. Rồi ông gặp và kết hôn với Liễu, một cô gái chịu thương chịu khó bên Xóm Đạo. Họ sinh con trai đầu lòng vào năm 2001.

Hai năm sau, họ chuẩn bị đón hai bé gái song sinh với một niềm hạnh phúc vô bờ bến. Thế nhưng, giữa cái thời mà mỗi mũi tiêm đều gắn liền với chiếc phong bì âm thầm trao tay, Bách chẳng biết thủ tục “đầu tiên” đó. Khi thấy vợ đau đớn trong phòng chờ, anh chỉ biết cuống quýt hỏi bác sỹ, rồi nhận về những lời gắt gỏng, lạnh lùng “Nếu có chuyện gì thì xử lý sau”.

Khi người mẹ kiệt sức sau khi sinh bé đầu, đứa trẻ thứ hai bị ngạt trong bụng. Bác sĩ vội vàng dùng forceps - chiếc kẹp kim loại - để kéo bé ra. Cú “xử lý” ấy đã biến một thai nhi khỏe mạnh thành một đứa trẻ bại não ngay khoảnh khắc chào đời.

Suốt chín năm ròng, vợ chồng ông bế con lê la khắp các bệnh viện, từ Tây y đến Đông y, ôm hy vọng mong manh về một phép màu. Nhưng dù thương con đứt ruột, họ cũng phải buông tay, chấp nhận sự thật với nỗi buồn tủi và bất lực đến tận cùng.

 

Năm 2019, cô bé kết thúc cuộc đời sau 16 năm nằm trên giường bệnh. “Con bé không biết gì cả, nhưng không hoàn toàn là sống thực vật. Các ngón tay, ngón chân vẫn có phản ứng khi gặp cơn đau quá mức chịu đựng. Nếu sống thực vật hẳn, có lẽ còn đỡ tội. Đằng này…”, một người thân kể lại trong tang lễ của bé.

 

Năm 2011, Phan Vân Bách chuyển sang lái taxi, một công việc giúp ông hiểu hơn về thực trạng xã hội. Ông nhận ra, một người không làm nổi, nhưng nhiều người góp sức, có thể thay đổi được vận mệnh của đất nước. Bách không muốn sẽ còn những đứa trẻ khác bị tàn phế như con gái mình, chỉ vì cha mẹ chúng không biết “cách”, hoặc không có tiền đút lót cho bệnh viện.

 

Phan Vân Bách bắt đầu các hoạt động của mình bằng việc tham gia biểu tình ôn hòa chống Tàu cộng xâm lược, bảo vệ môi trường, dân sinh.

Từ năm 2017, ông tham gia kênh YouTube CHTV (Chấn Hưng TV) - một kênh truyền thông độc lập do ông Vũ Quang Thuận sáng lập, chuyên phân tích các vấn đề kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Giống như nhiều người phản biện khác, Bách bị công an theo dõi, sách nhiễu, khủng bố, bị thẩm vấn và đe dọa. Dù cuộc đời nhiều đau khổ, Bách vẫn luôn tỏ ra lạc quan, đôi khi hài hước, hóm hỉnh đến gây cười. Ông tự gọi mình là “Đảng trưởng Đảng Mắm Tôm”, giễu nhại sự kiện ông bị dư luận viên ném mắm tôm, phân người và xác súc vật chết vào nhà.

Năm 2020, dưới sức ép nặng nề từ nhà cầm quyền, Bách buộc phải tuyên bố từ bỏ mọi hoạt động tranh đấu. Nhưng ba năm sau, ông vẫn bị bắt – như một lời nhắc nhở rằng, trong chế độ này, rút lui không có nghĩa là được buông tha.

 

Chế độ lao tù tàn bạo đến mức chỉ sau vài tháng bị giam giữ, Phan Vân Bách đã sụt 27kg, đi đứng xiêu vẹo vì chứng tiêu chảy kéo dài không được chữa trị. Vợ ông kể lại với một người bạn rằng, bà vô cùng choáng váng và gần như “không nhận ra chồng” trong cuộc gặp đầu tiên, khi ông bị giam ở Hỏa Lò. Thế nhưng, một điều lạ lùng đã xảy ra. Gần đến phiên tòa xét xử vào tháng 9/2024, bệnh tình của ông đột ngột thuyên giảm. Từ hàng chục lần tiêu chảy mỗi ngày, giảm xuống chỉ còn vài lần, đủ để ông có thể đứng hai tiếng đồng hồ, làm “đạo cụ” cho một phiên xử được dàn dựng gọn ghẽ. Rồi ông bị tuyên án 6 năm tù, được đưa trở lại nhà giam, tiếp tục những tháng năm bị đọa đày cả thể xác lẫn tinh thần.

 

Ít ngày sau, ông Bách bị chuyển từ Hỏa Lò đến Trại 5 - Thanh Hóa, khi trời còn chưa sáng. Cai tù luôn miệng hối thúc và ông chỉ kịp vơ vội vài vật dụng. Bà Liễu chỉ biết chồng bị chuyển trại khi đến Hỏa Lò tiếp tế.

 

Mỗi lần mẹ con bà đi thăm chồng là một hành trình gian truân, và lần nào cũng trở về với lo âu. Trại 5 nằm giữa đồi núi, mùa hè nóng như thiêu, mùa đông lạnh cắt thịt. Ông Bách và hai bạn tù bị nhốt trong một buồng giam kín mít như hòm sắt, không cửa thông gió, không được ra ngoài.

Để sống sót giữa cái nóng khủng khiếp, họ liên tục phải dội nước lên tường, xuống nền xi măng. Nước gặp sức nóng của bức tưởng, sủi bọt, hơi nóng phả rát mặt người. Phải đợi đến 2, 3 giờ sáng khi cái nóng dịu đi, người tù mới chợp mắt được. Nhưng chưa đến 5 giờ sáng, cái nóng lại tràn vào thiêu đốt mọi ngóc ngách trong trại tù. Ông Bách và bạn tù nhiều lần yêu cầu mở cửa buồng, nhưng luôn bị từ chối.

 

Với nhà cầm quyền, tù nhân chính trị là kẻ thù phải bị hủy diệt. Mà kẻ thù thì không có quyền có không khí để thở.

 

Chỉ mới 19 tháng bị giam cầm, Phan Vân Bách đã rụng gần chục chiếc răng, tai điếc nặng, bệnh tiêu chảy và ghẻ lở hành hạ suốt ngày đêm. Khi tôi viết những dòng này, ông đã mòn mỏi bước sang ngày thứ 7 của cuộc tuyệt thực, để giữ lại phẩm giá, lòng kiêu hãnh và khí phách của một chiến sĩ dân chủ.

 

 

Cuộc đời đau khổ của Phan Vân Bách, hay những cái chết oan khiên của Huỳnh Anh Trí, Đinh Đăng Định, Đỗ Công Đương, Đào Quang Thực, Đinh Diêm, Phan Văn Thu, Huỳnh Hữu Đạt… có thể khiến nhiều người sợ hãi. Nhưng chính những con người ấy, bằng sự tận hiến trọn đời cho quê hương, đã nhóm lên ánh sáng soi đường  cho niềm hy vọng mang tên Việt Nam.

 

Phạm Thanh Nghiên

Ngày 7/7/2025